Article 17 web tool

Scientific name used in original MS report if different than recommended: "Cricetus cricetus"
Information provided in the field 2.8.2: Reported additionnal information: ||
->Range: N/A ||
->Population: N/A ||
->HabInfo: N/A ||
->Future: N/A ||
->Conclusion: N/A ||
->JustificationThreshold: N/A ||
->Other: N/A

Open Original Report  

Scientific name used in original MS report if different than recommended: "Cricetus cricetus"
Information provided in the field 2.8.2: Reported additionnal information: ||
->Range: N/A ||
->Population: N/A ||
->HabInfo: N/A ||
->Future: N/A ||
->Conclusion: N/A ||
->JustificationThreshold: N/A ||
->Other: N/A

Open Original Report  

Scientific name used in original MS report if different than recommended: "Cricetus cricetus"
Information provided in the field 2.8.2: Reported additionnal information: ||
->Range: N/A ||
->Population: N/A ||
->HabInfo: N/A ||
->Future: N/A ||
->Conclusion: N/A ||
->JustificationThreshold: N/A ||
->Other: N/A

Open Original Report  

Scientific name used in original MS report if different than recommended: "Cricetus cricetus"
Information provided in the field 2.8.2: Reported additionnal information: ||
->Range: N/A ||
->Population: Methodik zur Ermittlung der Populationsgröße in EU-Einheit: Produkt aus Anzahl Individuen pro TK25-Quadranten (aus Bericht 2013) ||
->HabInfo: N/A ||
->Future: N/A ||
->Conclusion: N/A ||
->JustificationThreshold: N/A ||
->Other: N/A

Open Original Report  

Scientific name used in original MS report if different than recommended: "Cricetus cricetus"
Information provided in the field 2.8.2: Reported additionnal information: ||
->Range: N/A ||
->Population: N/A ||
->HabInfo: N/A ||
->Future: Les mesures en faveur du Hamster doivent être reconduites dans le cadre d'un Plan national d'actions 2019-2028. Dans le cadre de ce plan, il est prévu la poursuite des actions de restauration de l'habitat avec la MAE Hamster. En raison de la dynamique au niveau des collectifs d'agriculteurs engagés au sein de la ZPS Hamster, l'habitat d'espèce du hamster devrait poursuivre son amélioration dans les 10 années qui viennent. Toutefois, cette amélioration ne concernera qu'une partie croissante des zones de présence de l'espèce en ZPS. Aucune amélioration de l'habitat n'est pour le moment envisagée hors ZPS, ce qui induit que l'habitat d'espèce restera encore éloigné du niveau de référence de 1994, d'où l'estimation au niveau médiocre pour ce paramètre.
Au niveau des populations de l'espèce, vu la conjonction d'efforts déployés par les acteurs du PNA (restauration de l'habitat, renforcement des populations, restauration de connectivités de part et d'autre d'axes infranchissables) celles-ci devraient voir confirmée leur tendance à une augmentation des effectifs. Il est possible que les niveaux des populations poursuivent leur croissance à un point tel que les perspectives futures puissent être considérées comme bonnes. Toutefois, à plus long terme, 2040-2050, une incertitude forte réside dans l'impact du réchauffement climatique sur le devenir des populations situées en marge occidentale de l'aire de répartition de l'espèce.
Enfin, au niveau de l'aire de répartition de l'espèce, il est évident que le travail réalisé au sein des zones de protection statiques (77.62 km² de SAU), même s'il devrait conduire à une augmentation de l'aire de répartition de l'espèce, ne permettra pas de se rapprocher des 479 km² de l'aire de répartition de référence. Sur ce paramètre, la perspective future est également qualifiée de médiocre. ||
->Conclusion: N/A ||
->JustificationThreshold: N/A ||
->Other: N/A

Open Original Report  

Scientific name used in original MS report if different than recommended: "Cricetus cricetus"
Information provided in the field 2.8.2: Reported additionnal information: ||
->Range: N/A ||
->Population: N/A ||
->HabInfo: N/A ||
->Future: N/A ||
->Conclusion: N/A ||
->JustificationThreshold: N/A ||
->Other: N/A

Open Original Report  

Scientific name used in original MS report if different than recommended: "Cricetus cricetus"
Information provided in the field 2.8.2: Reported additionnal information: ||
->Range: Podane wartości% dot. trendu krótkoterminowego dotyczą zwartego zasięgu występowania. W okresie od 1970 do 2006 roku areał chomika europejskiego w Polsce skurczył się o 75% (Ziomek, Banaszek 2007). W pierwszym raporcie dla Komisji Europejskiej (2007 rok) sytuację gatunku oceniono na tej podstawie jako złą (U2) a trend w zasięgu - jako spadkowy. W kolejnym okresie raportowania w latach 2007-2012 nie zaobserwowano kurczenia się zasięgu dlatego oceniono sytuację jako stabilną (Raport dla KE; 2013). W tym czasie wzrost zainteresowania sytuacją chomika europejskiego spowodował, że notowano nowe stanowiska oraz potwierdzano stanowiska zasiedlone od dawna, ale wcześniej nie odszukane lub uznane za zanikłe (Gryz i in. 2011, Molęda 2011, Skowrońska-Ochmann i in. 2011, Ziomek 2011, Auguścik L., Ziomek J. 2013, Matysek i in. 2013, Strejczek i Hędrzak 2013, Melosik i in. 2017, Satory-Wąsik i in. 2018; http://www.iop.krakow.pl).
Analiza sytuacji populacji chomika na obszarze Polski przeprowadzona w ramach "Monitoringu gatunków i siedlisk przyrodniczych" przeprowadzonych w 2013 roku i w latach 2017-2018 pokazała, że proces zanikania chomika na terenie naszego kraju nieprzerwanie postępuje na co wskazuje kurczenie się jego obszaru występowania. Na trzech stanowiskach (z puli stanowisk inwentaryzowanych) zlokalizowanych na skraju zasięgu chomik już nie występuje (Kamieńszczyzna, Rząsawy wysunięte najdalej na północny-zachód; Lubcza - zlokalizowana najbardziej na południe) a na pozostałych stanowiskach sytuacja populacji jest bardzo zła ze względu na jej niską liczebność. W Nehrybce (południowo-wschodni skraj zasięgu) i Siedlikach-Michałówce (północno-wschodni skraj zasięgu) nie stwierdzono obecności chomika europejskiego podczas ostatniej inwentaryzacji, a zmiana warunków siedliskowych i stan ochrony gatunku na tych stanowiskach nie rokują dobrych perspektyw dla chomika. Równie silnie zagrożone są stanowiska wysunięte najdalej na wschód i północny-wschód (Garbatówka, Tyszowce, Strachosław, Uśmierz) oraz stanowiska z południowo-zachodniego i zachodniego obszaru, który jest oderwany od głównego zasięgu (Kietrz, Pietrowice Wielkie, Jawor i Małuszów) (wyniki monitoringu z lat 2017-2018 - IOP PAN).
Najlepsza sytuacja gatunku występuje w województwie świętokrzyskim (obejmującym takie obszary jak: Wyżyna Sandomierska, Pogórze Szydłowskie i Niecka Niedziańska), czyli w centralnej części zasięgu populacji chomika w Polsce, gdzie stwierdzono stosunkowo wysoki udział stanowisk ocenionych jako właściwe (FV; zagęszczenia wysokie w przedziale 6-20nor/ha). Pojedyncze stanowiska, na których również zaobserwowano wysokie zagęszczenie populacji stwierdzono w województwie lubelskim (Szczebrzeszyn-Szperówka) i podkarpackim (Radymno).
Do obliczenia całkowitej powierzchni zasięgu w regionie biogeograficznym użyto standardowego algorytmu IT-tool. ||
->Population: Liczebność: biorąc pod uwagę aktualny stan wiedzy, najlepszą przyjętą miarą stanu populacji jest liczba stanowisk (przestrzeń upraw zamieszkałych przez chomika). Aktualizowane dane z Atlasu ssaków informują o ok. 330 stanowiskach chomika europejskiego (http://www.iop.krakow.pl/ssaki; IOP PAN 2018) po 2000 r. Do oszacowania liczby osobników przyjęto następujące założenia: 1. Średnia liczba osobników uzyskana z 50 stanowisk (wybranych z obszaru całego zasięgu) wynosi 15 osobników zamieszkujących obszar 10 hektarów. 2. Obszar 10 ha uznałabym za reprezentatywny dla stanowiska (Monitoring gatunków; IPO PAN Kraków). 3. chomik zamieszkuje 330 stanowisk na obszarze Polski.
Przy takich założeniach minimalna liczebność populacji chomika europejskiego zamieszkująca aktualny areał wynosi 49 500 osobników.
Wielkość populacji referencyjnej określono podobnie jak w poprzednim raporcie jako x nieznaną.
W Polsce strukturę demograficzną populacji chomików badano systematycznie w latach 2007-2018 tylko na stanowisku Jaworzno zlokalizowanym na Górnym Śląsku. Zagęszczenie nor spadło z 5,5 nory na hektar w 2007 do 0,6 w 2015 (Melosik i in. 2016). W 2016 roku zagęszczenie czynnych nor obniżyło się w stosunku do 2015 roku i w kolejnych latach (2017-2018) utrzymywało się poniżej 0,2 nory na hektar (raporty z monitoringu chomika europejskiego na terenie miasta Jaworzno przeprowadzonego w latach 2016-2018 na zlecenie Gminy Miasto Jaworzno). Wyniki monitoringu wskazują na trend spadkowy w liczebności chomika europejskiego na tym stanowisku i na złą sytuację tego gatunku (spadek z 6 osobników na ha do mniej niż 1 osobnika na ha), pomimo podjętych działań ochronnych. Stan genetyczny populacji zamieszkującej pola Jaworzna jest również bardzo zły (Melosik i in. 2016; Raporty 2016-2018 na zlecenie Gminy Miasto Jaworzno).
O sytuacji populacji chomika europejskiego oraz o kierunku zmian w populacjach wybranych z aktualnego zasięgu chomika w Polsce możemy wnioskować na podstawie monitoringu przyrodniczego przeprowadzonego na 39 stanowiskach, które były kontrolowane w dwóch etapach: w roku 2013 oraz w latach 2017-2018.
W obrębie tych stanowisk nie potwierdzono nor chomika na ośmiu stanowiskach, na 11 stanowiskach stan populacji pozostał niezmienny w tym: na pięciu zagęszczenia były niskie (0,2-1 nory/ha), na pięciu średnie (w przedziale od 2-5 nor/ha) i na jednym stanowisku wysokie (6-20 nor/ha). Spadek liczebności zarejestrowano na ośmiu stanowiskach w tym na jednym z wysokich na średnie, na pięciu ze średnich na niskie, na jednym z niskich na bardzo niskie oraz na jednym, gdzie były niskie zagęszczenia nie potwierdzono obecności nor. Wzrost zagęszczenia nor stwierdzono na 12 stanowiskach w tym na ośmiu z niskich na średnie, na trzech ze średnich na wysokie i na jednym gdzie w 2013 roku nie znaleziono nor na niskie (Wyniki monitoringu z lat 2017-2018. IOP PAN; GDOŚ).
Wzrost populacji w latach 2017-2018 wystąpił przede wszystkim na stanowiskach zamieszkiwanych przez chomiki z linii filogeograficznej E1, których sytuacja demograficzna i genetyczna jest dobra (Banaszek i in. 2010b). Warunki klimatyczne w okresie monitorowania populacji były sprzyjające dla rozrodu chomika europejskiego, w szczególności w okresie wiosny.
Wzrost zagęszczenia nor na stanowiskach Radymno, Leżachów Osada i Kuryłówka daje optymistyczne prognozy. Z uwagi na usytuowanie tych stanowisk miedzy Kotliną Sandomierską a południowo-wschodnimi terenami przygranicznymi, są to stanowiska bardzo istotne dla zachowania ciągłości linii filogeograficznej Pannonia. Przypuszczalnie zmiany na tych stanowiskach wynikają z fluktuacji liczebności (Wyniki monitoringu z lat 2017-2018. IOP PAN; GDOŚ). ||
->HabInfo: Biorąc pod uwagę wskazania do raportowania trend w siedlisku jest spadkowy. Wynika to z dwóch składowych: powierzchnia "zmniejsza się" a jakość siedliska jest stabilna.
Trend długoterminowy:
Pogarszanie jakości siedliska życia chomika europejskiego uważano za główny powód zanikania gatunku w całym jego euroazjatyckim obszarze występowania, również w Polsce. Związane to było ze spadkiem bioróżnorodności w agrocenozach, zmianami w sposobie uprawy agrocenoz, zatruciem środowiska środkami ochrony roślin, wzrostem liczby drapieżników, urbanizacją (Weinhold 2008; Kayser, Stubbe 2003; Ziomek 2011; Surov i in. 2016). Aktualnie uważa się za istotne w zanikaniu gatunku przede wszystkim czynniki związane z globalnymi zmianami klimatycznymi oraz zanieczyszczeniem światłem (Surov i in. 2016).
Trend krótkoterminowy:
W raportach dla Komisji Europejskiej z 2007 i 2013 roku wnioskowano, że wycofanie się chomika z wielu stanowisk w Polsce dowodzi pogorszenia się jakości siedliska. Na tej podstawie określano stan siedliska gatunku jako zły.
W raporcie z 2013 roku zasygnalizowano potrzebę określenia parametrów siedliska chomika europejskiego, na podstawie których będzie można diagnozować jego stan oraz zachodzące w nim zmiany.
W 2015 roku na potrzeby monitorowania stanu jakości siedliska chomika europejskiego na wybranych stanowiskach w obrębie aktualnego zasięgu gatunku zaproponowano zbiorczy wskaźnik jakości siedliska, odzwierciedlający właściwe dla chomika preferencje siedliskowe. Zbiorczy wskaźnik stanu siedliska jest sumą punktów za poszczególne składowe wskaźniki jakości siedliska (np. zróżnicowanie upraw, odłogi, miedze, baza pokarmowa, udział chwastów, itd.) a ocenę zbiorczego wskaźnika jakości siedliska uważa się za ocenę stanu siedliska (U2 - stan zły, U1 - stan niezadowalający, FV - stan właściwy; Ziomek i in. 2015).
W 2013 roku i w latach 2017-2018 przeprowadzono monitoring siedlisk chomika europejskiego łącznie na 50 stanowiskach. Do analizy zmian w czasie parametru siedliska gatunku na stanowiskach wybrano 39 stanowisk ocenianych dwukrotnie w latach 2013-2018. Na dziewięciu stanowiskach nastąpiła poprawa jakości siedliska (z U1 na FV), przy czym na dwóch stanowiskach zarejestrowano obniżenie wskaźnika zagęszczenia nor, a na jednym wzrost zagęszczenia nor. Na dwóch stanowiskach, na których nie stwierdzono obecności chomików podczas obu monitoringów nastąpiło pogorszenie siedliska z U1 na U2. Spośród dziewięciu stanowisk, na których ogólna ocena siedliska nie uległa zmianie, jedno wciąż oceniono na poziomie U2, osiem - na poziomie U1. Na pozostałych 19 stanowiskach siedlisko podczas obu monitoringów oceniono jako właściwe (FV). Najmniej korzystny rozkład ocen siedlisk na stanowiskach w poszczególnych województwach zarejestrowano w województwie lubelskim (na 12 stanowisk: FV-5, U1-5 i U2-2), a najkorzystniejszy w województwie świętokrzyskim (na 9 stanowisk: FV-8, U1-1 i U2-0). Na terenie województw (dolnośląskiego i opolskiego) zlokalizowanych poza obszarem zwartego występowania chomika w Polsce wszystkie wytypowane stanowiska (łącznie 3) oceniono na poziomie FV (Wyniki monitoringu z lat 2017-2018. IOP PAN; GDOŚ). ||
->Future: Perspektywy dla zasięgu oceniono jako złe ze względu na postępujący proces kurczenia się obszaru występowania chomika europejskiego w Polsce. W szczególności silnie zagrożone są populacje należące do linii filogeograficznych: Pannonia i Północna ze względu na ich silną izolację, niską liczebność, niski poziom zmienności genetycznej, wciąż zły lub niezadowalający stan ochrony oraz z powodu nie podejmowania konkretnych działań na rzecz aktywnej ochrony gatunku (Banaszek i in. 2010a, Banaszek i in. 2010b, Melosik i in. 2016, Melosik i in. 2017, Satory-Wąsik i in. 2018, wyniki monitoringu z lat 2017-2018 - IOP PAN). Spośród 50 stanowisk monitorowanych w okresie 2013-2018 tylko na jednym (Jaworzno) od 2014 roku realizowane są działania w ramach ochrony czynnej (wyniki monitoringu z lat 2017-2018 - IOP PAN).
Perspektywy dla populacji oceniono jako słabe, pomimo że dane dotyczące populacji w obrębie aktualnego zasięgu są w dalszym ciągu fragmentaryczne. Dysponujemy danymi o stanie populacji na stanowisku Jaworzno z okresu 11 lat. Od 2009 roku liczebność tej populacji zmniejszyła się z sześciu osobników na hektar (ha) do mniej niż jednego osobnika/ha. Pomimo podjętych działań ochrony czynnej i suplementowania populacji, chomikami z innych silniejszych populacji sytuacja chomika europejskiego na tym stanowisku jest dramatyczna a perspektywy ochrony niepewne (Melosik i in. 2016). Podobne negatywne tendencje można zaobserwować w innych izolowanych populacjach chomika europejskiego na obszarze Polski. Na podstawie monitoringu przyrodniczego przeprowadzonego na 39 stanowiskach, które były kontrolowane w dwóch etapach: w roku 2013 oraz w latach 2017-2018 stwierdzono, że na 20 stanowiskach (51% monitorowanych stanowisk) liczebność populacji chomika europejskiego utrzymuje się na bardzo niskim i niskim poziomie lub populacja całkowicie wyginęła (Wyniki monitoringu z lat 2017-2018. IOP PAN; GDOŚ).
Główne skoncentrowanie stanowisk w obrębie aktualnego obszaru występowania chomika europejskiego w Polsce występuje na Wyżynie Małopolskiej, na styku Wyżyny Lubelskiej i Roztocza, gdzie występują najbardziej optymalne dla tego gatunku warunki siedliskowe: podłoże zbudowane z warstw lessowych i/lub kredowych, na których tworzą się żyzne gleby (czarnoziemy, brunatnoziemy, czy rędziny), agrocenozy o strukturze drobno-przestrzennej z miedzami oraz uprawy zbóż oraz roślin okopowych. Pomimo sprzyjającego dla chomika siedliska na większości stanowisk na tych terenach stan populacji jest zły (Wyniki monitoringu z lat 2017-2018. IOP PAN; GDOŚ). Trudno uchwycić na obecnym etapie jakie czynniki są najistotniejsze w procesie zanikania gatunku. W raporcie z 2013 roku sugerowano, że wycofanie się chomika z wielu stanowisk w Polsce dowodzi pogorszenia się jakości siedliska tego gatunku. Stan siedlisk określono wtedy jako zły. Ostatnie badania wykazały, że negatywne oddziaływania na populację nie są związane tylko ze zmianą jakości samego siedliska. Biorąc pod uwagę trudności w ocenie stanu siedliska, w ocenie kierunku zmian parametrów siedliska na stanowiskach oraz brak ochrony siedlisk, perspektywy ochrony siedliska gatunku oceniono jako słabe. ||
->Conclusion: Od ostatniego okresu raportowania utrzymuje się trend spadkowy zasięgu chomika europejskiego w Polsce (Raport dla KE;2013r). 58% stanowisk z 50 objętych monitoringiem w latach 2017-2018, charakteryzowało się złą sytuację populacji chomika europejskiego, w tym śladów jego obecności nie zaobserwowano na 10 stanowiskach (34%)(wyniki monitoringu z lat 2017-2018 - IOP PAN).
W 2012 roku oceniono ogólny stan ochrony jako zły (U2), stan ten utrzymuje się do dzisiaj. Natomiast ogólny trend stanu ochrony oceniono w 2012 roku jako nieznany (x). Krótki okres pomiędzy kolejnymi raportami (lata 2007-2012) oraz poprawa stanu wiedzy o rozmieszczeniu stanowisk chomika w Polsce utrudniały określenie ogólnego kierunku zmian w stanie ochrony.
Po przeprowadzeniu kolejnego etapu monitoringu w latach 2017-2018 uzyskane dane na temat stanu zasięgu, siedliska i stanu ochrony wskazują, że okresie 2012-2018 nastąpiło pogorszenie stanu ochrony. ||
->JustificationThreshold: N/A ||
->Other: Zasięg i rozmieszczenie:
Aktualny zwarty obszar występowania chomika europejskiego w Polsce obejmuje Roztocze, Wyżynę Lubelską, Wyżynę Małopolską, Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Górny Śląsk, Podkarpacie Północne, a także Kotlinę Sandomierską (Ziomek i Banaszek 2007, Atlas ssaków Polski, http://www.iop.krakow.pl). Ponadto występuje on na stanowiskach znacznie oddalonych od zwartego zasięgu, zlokalizowanych w południowo-zachodniej Polsce na Płaskowyżu Głubczyckim (stanowisko: Pietrowice Wielkie, Kietrz) oraz na Dolnym Śląsku (stanowiska: Jawor, Piotrowice, Paszowice, Bolkowice, Małuszów oraz Piersno) (http://www.iop.krakow.pl, Melosik i in. 2017). Mapa występowania chomika europejskiego w Polsce jest systematycznie aktualizowana i uzupełniana dzięki informacjom o jego obecności, które spływają do bazy danych tworzonego nowego „Atlasu ssaków Polski” (http://www.iop.krakow.pl). Najnowsze dane o zweryfikowaniu północno-wschodniej granicy zasięgu gatunku na obszarze południowego Mazowsza pochodzą z 2016 roku (Satory-Wąsik i in. 2018). Aktualna mapa informuje o ok. 330 stanowiskach chomika europejskiego zlokalizowanych w 195 kwadratach siatki geograficznej (10'x5') (http://www.iop.krakow.pl/ssaki; IOP PAN 2018). Z wyliczeń wykonanych na potrzeby "Programu ochrony chomika europejskiego w Polsce" wynika, że obszar zajmowany przez chomika w Polsce stanowi już tylko około 10% jego zasięgu z lat 70. XX w. (dane - stan na 2016 rok - Ziomek, Melosik, Kepel, dane niepublikowane; na zlecenie GDOŚ).
Od 2013 roku czterdzieści a następnie pięćdziesiąt stanowisk, wybranych z całego aktualnego obszaru występowania chomika jest objętych monitoringiem przyrodniczym koordynowanym przez IOP PAN w Krakowie. Stanowiska są monitorowane co cztery-pięć lat pod kątem stanu populacji, siedliska, zagrożeń oraz perspektyw ochrony (Ziomek i in. 2015). Monitoring przeprowadzony w latach 2017-2018 wykazał, że proces zanikania chomika europejskiego na terenie naszego kraju nieprzerwanie postępuje. Zaobserwowano kurczenie się obszaru występowania tego gryzonia w kierunku centralnej części polskiego zasięgu (Wyżyna Małopolska), co w przyszłości może zwiększyć jego izolację oraz fragmentację (wyniki monitoringu z lat 2017-2018 - IOP PAN).
Populacja:
Dwukrotnie w raportach dla Komisji Europejskiej (z lat: 2007 i 2012) oceniono stan populacji chomika europejskiego jako nieznany. Tłumaczono tę opinię brakiem danych historycznych, danych o aktualnej liczebności populacji na obszarze Polski a także aktualizowaniem obszaru występowania chomika w Polsce.
Od ostatniego raportu niewiele się zmieniło. Dane na temat liczebności, sytuacji demograficznej populacji chomika w całym aktualnym polskim areale są fragmentaryczne. Stan populacji należy ponownie uznać jako nieznany, niemniej z uwagi na trend spadkowy (na który wskazuje kurczące się rozmieszczenie gatunku i dane monitoringowe) określono go jako niezadowalający.
Tylko na jednym stanowisku (Jaworzno; Górny Śląsk) stan populacji jest monitorowany od 11 lat. Liczebność populacji osiągnęła w 2018 roku stan krytyczny. Badania genetyczne prowadzone na monitorowanej populacji od 2011 roku pokazują, że poziom heterozygotyczności stale obniża się i jest na granicy imbredu (Banaszek, Ziomek 2012; Melosik i in. 2016).
Liczebność: biorąc pod uwagę aktualny stan wiedzy, najlepszą przyjętą miarą stanu populacji jest liczba stanowisk (przestrzeń upraw zamieszkałych przez chomika). Aktualizowane dane z Atlasu ssaków informują o ok. 330 stanowiskach chomika europejskiego (http://www.iop.krakow.pl/ssaki; IOP PAN 2018). Do oszacowania liczby osobników przyjęto metodę opartą na liczeniu nor w okresie po żniwach aż do zaprzestania aktywności przez chomiki. Liczenie wszystkich nor na powierzchni daje obraz sezonowej pojemności siedliska, a na podstawie liczby czynnych nor można oszacować liczebność populacji zakładając, że w tym okresie każdą czynną norę zamieszkuje jeden osobnik. Należy jednak pamiętać, że informacja o liczbie nor na hektar nie przedstawia rzeczywistego obrazu ich rozmieszczenia na powierzchni, gdyż zwierzęta nierównomiernie użytkują przestrzeń w środowisku życia. Np. w Jaworznie przy liczbie 10 nor w obrębie 26 pasów pól stwierdzono je tylko na pięciu z nich (Ziomek 2011). Podobne wyniki uzyskano w Holandii, gdzie zinwentaryzowano 30 nor na 75 hektarach pól, z tego połowę nor (13) znaleziono na jednym 2,5 hektarowym polu i 17 nor na całej pozostałej powierzchni (Gubbels i in. 1995). Satory-Wasik i in. (2018) w obrębie stanowiska Łoje podaje tylko dwie powierzchnie, gdzie stwierdzono chomika na pozostałym obszarze obecności chomika nie zarejestrowano. Podanie, że chomik zamieszkuje cały obszar stanowiska nie odzwierciedla stanu faktycznego. Dlatego przy opracowywaniu metod monitoringu (Ziomek i in. 2015) założyłam, że dla uzyskania rzetelnych informacji o stanie populacji należy spenetrować obszar o powierzchni co najmniej 10 ha. Wielkość obszaru do inwentaryzacji chomika pokrywa się z oszacowaną minimalną wielkością obszarów chronionych wyznaczonych na podstawie badań organizacji przestrzennej populacji, która wynosi od 10 do 20 ha (Kayser, Stubbe 2003; Weinhold 2008a).
Minimalną liczebność populacji chomika europejskiego w Polsce (49 500 os.)oszacowano, przyjmując następujące założenia: 1. Średnia liczba osobników uzyskana z 50 stanowisk (wybranych z obszaru całego zasięgu) wynosi 15 osobników zamieszkujących obszar 10 hektarów. 2. Obszar 10 ha uznałabym za reprezentatywny dla stanowiska (Monitoring gatunków; IPO PAN Kraków). 3. chomik zamieszkuje 330 stanowisk na obszarze Polski.
Wartości referencyjne (zasięg i populacja):
Wielkość referencyjnego zasięgu ustalono w raporcie z 2007 roku i wtedy też przedstawiono jego mapę. Przyjęto założenie, że FRR powinien pozwolić na odtworzenie ciągłości grup filogeograficznych: czyli populacji polskich Panonnii z populacjami czeskimi i populacjami ukraińskimi oraz linii E1 z populacjami wschodnimi. Wielkości populacji referencyjnej nie określono.
Struktura genetyczna populacji chomika europejskiego
Obecna struktura genetyczna populacji chomika w Polsce jest wynikiem szeregu procesów działających od czwartorzędowych okresów oscylacji klimatycznych, takich jak wymierania populacji, re(immigracji), efekt „wąskiego gardła” czyli gwałtownej redukcji liczebności populacji na skutek różnego rodzaju niekorzystnych zjawisk losowych, przeżywania populacji na obszarach refugiów, dryfu genetycznego oraz różnych dróg migracji (Melosik i in. 2017). Obecnie większość polskich populacji jest mała lub średniej wielkości. Stopień zróżnicowania populacji jest średni lub duży o czym świadczą wartości miary zróżnicowania populacji Fst (0.13 ->0.2), (np. Banaszek i in. 2012, Melosik i in. 2017). Niewielka zmienność genetyczna wewnątrz populacji wynika z izolacji przestrzennej populacji (a tym samym niewielkiej liczby migrantów) oraz jest efektem dryfu genetycznego czyli losowego utrwalania lub utraty alleli na skutek niekorzystnych zjawisk (bottleneck effect). Ponadto, małe i izolowane populacje ubożeją genetycznie na skutek chowu wsobnego czyli kojarzenia się blisko spokrewnionych osobników. Znajduje to wyraz w niższych wartościach obserwowanej heterozygotyczności (Ho) w stosunku do heterozygotyczności oczekiwanej (He), niewielkiej liczbie alleli (bogactwo alleli Ar dla polskich populacji na podstawie sekwencji mikrosatelitarnych od 2.20- do 5.20) oraz współczynniku wsobności wykazującym wartości dodatnie (F od 0.18 do 0.77).

Linie filogeograficzne chomika europejskiego i potencjalny przepływ genów
Chomik europejski na obszarze Polski reprezentowany jest obecnie przez trzy podstawowe haplogrupy (linie filogeograficzne) wyróżnione na podstawie mitochondrialnego DNA (Banaszek i in. 2010a, Melosik i in. 2017). Linie te odzwierciedlają drogi migracji z obszarów refugiów na teren Polski. Dwie z tych linii (wschodnia E1 i południowa Pannonia, P3) są liczniej reprezentowane w Polsce w stosunku do przedstawicieli linii Północnej (podgrupa Centralna). Przedstawiciele tej ostatniej linii występują prawdopodobnie tylko na kilku blisko położonych stanowiskach w zachodniej Polsce, k. miejscowości Jawor (Melosik i in. 2017).
Populacja Jawor reprezentująca linię Północną (grupa Centralna) jest silnie odizolowana od najbliższych populacji reprezentujących tę linię na obszarze centralnych Niemiec (Saxony-Anhalt i Thuringia). Nie wiadomo czy populacja Jawor powstała na skutek migracji osobników z obszaru Niemiec do Polski czy są to nieliczni potomkowie szerzej rozmieszczonej ancestralnej linii matczynej. Polska populacja reprezentująca linie Północną cechuje się małą zmiennością genetyczna o czym świadczy niski poziom heterozygotyczności oraz bogactwa alleli (Ar) (Melosik i in. 2017). W celu wzbogacenia genetycznego tej populacji powinna być podjęta próba transplantacji osobników z obszaru centralnych Niemiec. Zabieg transplantacji powinien być przeprowadzony po dokonaniu analizy przeżywalności (PVA) oraz dostosowaniu siedlisk, na których zostaną wprowadzone chomiki.
Linia E1 występująca na Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu i północnej części Wyżyny Małopolskiej stanowi jedyną linię z wielu linii wschodnich występujących we wschodniej Europie. Na obszarze Polski linia E1 ma zachodnią granicę zasięgu. Przedstawiciele tej linii występują również na Ukrainie skąd prawdopodobnie przybyli na obszar naszego kraju. Nie jest tym samym wykluczone, że w dalszym ciągu istnieje przepływ genów z populacji zachodnio-ukraińskich do populacji polskich (Ziomek i Banaszek 2007). Zdaniem Banaszek i in. (2011) polskie populacje reprezentujące linię E1 funkcjonują jako metapopulacja stanowiąca układ wielu subpopulacji podlegających dynamicznym zmianom wymierania subpopulacji i powtórnej kolonizacji niezajętych nisz z populacji źródłowej. Tym niemniej, nie jest znana aktualna struktura takiej metapopulacji (wielkość subpopulacji oraz poziom migracji pomiędzy nimi) stąd wnioskowanie o długotrwałej stabilności takich układów nie jest obecnie możliwe bez przeprowadzenia kompleksowych badań genetycznych.
Przedstawiciele reprezentujący linię P3 (głównie południowa część Wyżyny Małopolskiej, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Górny Śląsk i Równina Sandomierska) prawdopodobnie dotarli na obszar kraju z Moraw i Słowacji poprzez Bramę Morawską między Sudetami i Zachodnimi Karpatami. Istnieją dane dotyczące kondycji genetycznej populacji należącej do tej linii (oraz linii E1) ale w dużej części nie są to dane aktualne (np. Banaszek i in. 2010b, Banaszek i Ziomek 2011, Banaszek i Ziomek 2012, Melosik i in. 2016). Tym niemniej, badania te wskazują na duży stopień zróżnicowania populacji, stosunkowo niewielką zmienność genetyczną wewnątrz populacji i małą efektywną wielkość populacji w porównaniu z populacjami ze wschodniej i południowej Europy. W Polsce osobniki reprezentujące linie E1 i P3 występują na niektórych obszarach w bliskim geograficznym sąsiedztwie ale nie ma dowodów na hybrydyzację pomiędzy osobnikami reprezentującymi te linie (Banaszek i in. 2012). Podsumowując, przedstawiciele reprezentujący różne linie filogeograficzne występujące w Polsce są izolowani przestrzennie lub ekologicznie od siebie ale istnieje potencjalna możliwość naturalnej wymiany genów pomiędzy populacjami E1 występującymi w Polsce, a populacjami zachodnio-ukraińskimi (Ziomek & Banaszek 2007).

Eksperymenty transplantacyne
Suplementacja, czyli wprowadzanie do zagrożonej wyginięciem populacji osobników z innego źródła, jest efektywnym narzędziem podnoszenia różnorodności genetycznej zagrożonej populacji, szczególnie w sytuacji gdy ta ostatnia populacja cechuje się niską liczebnością oraz mniejszą heterozygotycznością niż oczekiwana. W ostatnich latach (2017-2018) została podjęta próba transplantacji osobników reprezentujących linię Pannonia chomika europejskiego do populacji w miejscowości Jaworzno (Wyżyna Śląska). W pierwszym etapie, bazując na badaniach genetycznych prowadzonych w Jaworznie w latach 2016-2017 oceniono ryzyko wyginięcia jaworzniańskiej populacji chomika europejskiego oraz wytypowano populacje reprezentujące tę samą linię filogeograficzną (Pannonia), które mogłyby posłużyć jako źródło suplementacji dla populacji w Jaworznie (Melosik i in. 2016). Populację tę supplementowano w roku 2017 wykorzystując osobniki z populacji czeskiej. Eksperyment jest obecnie kontynuowany.

Siedlisko gatunku:
Monitoring wykazał, że ocena jakości siedliska nie odzwierciedla w pełni stanu populacji chomika europejskiego na stanowisku. Być może zaproponowane wskaźniki stanu siedliska i ich zakresy zostały opisane mało precyzyjnie, lub/i wartości przypisano niejednoznacznie do poszczególnych ocen wskaźnika. Z drugiej strony prawdopodobnie przyczyn ograniczania liczebności a nawet zaniku chomików na danym obszarze należy upatrywać w kombinacji poszczególnych wskaźników siedliska, które mogą wzmacniać skutki negatywnych oddziaływań na populację (np. intensyfikacja rolnictwa, stosowanie środków ochrony roślin oraz drapieżnictwo). Ponadto oddziaływaniom tym sprzyjają zmiany takich uwarunkowań środowiska, jak zmiana struktury upraw, zwiększanie powierzchni nieużytków czy rozwój infrastruktury komunikacyjnej i zabudowy. Zmiana użytkowania pól uprawnych nie tylko ogranicza bazę żerową, ale przede wszystkim stwarza bariery uniemożliwiające chomikom przemieszczenie się do miejsc o bardziej sprzyjających warunkach siedliskowych. Na 29 stanowiskach (z 34 o właściwej ocenie warunków siedliskowych), baza żerowa została oceniona na poziomie właściwym (FV), a na pozostałych pięciu na poziomie U1 (niezadowalająca), ale na żadnym nie oceniono jej jako złej. Prawdopodobnie wprowadzenie dodatkowych parametrów opisujących zmiany warunków przyrodniczych w obrębie całego stanowiska mogłoby skorygować i uszczegółowić ocenę stanu siedliska na inwentaryzowanej powierzchni oraz określić perspektywę dla całego stanowiska (Wyniki monitoringu za lata 2013-2018; IOP PAN).
Preferencje siedliskowe chomika na obszarze Polski związane są z drobno-przestrzennymi agrocenozami (Ziomek 2011), które utrzymują się przede wszystkim na Wyżynie Małopolskiej. Na tym obszarze stwierdzono najkorzystniejszy rozkład siedlisk z oceną właściwą i gdzie stwierdzono najwięcej stanowisk z utrzymującym się właściwym stanem populacji (Wyniki monitoringu za lata 2013-2018; IOP PAN ).

Perspektywy ochrony:
W raportach z 2007 i 2012 roku zgodnie z ogólnie przyjętą koncepcją za główną przyczynę wymierania chomika europejskiego wskazywano zmiany w strukturze upraw, w szczególności powstawanie wielkoobszarowych pól obsianych jednorodnymi uprawami (Weinhold 2008). Przeprowadzone po tym okresie mało efektywne próby wprowadzania w ramach programów ochrony (Francja, Holandia, Niemcy) większej różnorodności upraw z udziałem roślin pastewnych pokazały, że zmiany w strukturze upraw nie stanowią podstawowego zagrożenia dla populacji chomika. Potwierdziły to analizy czynników wpływających na zanikanie populacji w jego całym euroazjatyckim zasięgu (Surova i in. 2016). Jednak ostatnie doniesienia wskazują, że tworzenie np. dużych obszarów upraw kukurydzy ma negatywny wpływ na sukces rozrodczy gatunku. Bowiem monotonna dieta kukurydziana może prowadzić u samic do niedoboru witaminy B3 a tym samym do zwiększenia prawdopodobieństwa wystąpienia u nich zachowań kanibalistycznych (Tissier i in. 2017). Aktualnie za główne przyczyny zanikania chomika europejskiego przyjęto zmiany klimatu i zanieczyszczenie światłem (light pollution). Wczesne i szybkie żniwa, będące efektem zmian klimatycznych: 1) nie pozwalają zgromadzić chomikom wystarczającej ilości pokarmu na okres hibernacji, 2) powodują wzrost presji drapieżników na aktywne jeszcze chomiki, 3) powodują również, że u osobników przebywających większość czasu w norze dochodzi do przedwczesnej regresji w rozwoju gonad. Ma to wpływ na obniżanie się potencjału biologicznego gatunku. Przewiduje się, biorąc pod uwagę tempo, w jakim obniża się potencjał reprodukcyjny chomika, że do roku 2038 gatunek ten może wyginąć (Surov i in. 2016). Obniżanie potencjału reprodukcyjnego u chomika może wynikać również z niewielkiego zagęszczenia jego populacji. Większość populacji chomika jest mała i izolowana, dlatego może występować w nich szereg niekorzystnych zjawisk genetycznych, np. chów wsobny (inbred), który może powodować depresję wsobną, przejawiającą się obniżeniem płodności, zwiększoną zapadalnością na choroby o podłożu genetycznym jak np. w populacji jaworznickiej (Banaszek, Ziomek 2012, Melosik i in. 2016) czy wzrostem homozygotyczności, która może powodować zmniejszone zdolności adaptacyjne do stale zmieniającego się środowiska jak w populacji z linii filogeograficznej Północnej z terenu Dolnego Śląska (Melosik i in. 2017).
Spośród 50 stanowisk objętych monitoringiem w okresie 2017-2018 oceniono perspektywy ochrony przede wszystkim jako niezadowalające (U1) (na 24 stanowiskach co stanowi 48%) oraz złe (na 13 stanowiskach - 26%). Właściwy stan ochrony (FV) oceniono tylko na 9 stanowiskach (18% stanowisk), a na 4 (8%) stwierdzono, że perspektywy są niepewne (wyniki monitoringu z lat 2017-2018 - IOP PAN).
Na podstawie stanu zasięgu, stanu populacji chomika europejskiego oraz jego siedliska a także przy uwzględnieniu informacji o niewłaściwie realizowanych działaniach ochronnych lub ich braku na monitorowanych stanowiskach perspektywy ochrony tego silnie zagrożonego gatunku w Polsce oceniono jako złe.

Ocena ogólna:
Stan ochrony gatunku oceniono jako zły (podobnie jak w raportach z lat 2007 i 2012). Konieczne jest podjęcie działań ochrony czynnej. Dotyczą one przede wszystkim stanowisk zlokalizowanych na skrajach zasięgu, które reprezentują silnie zagrożone populacje należące do linii filogeograficznej Północnej (Jawor, Małuszów) oraz te, które zlokalizowane są na obszarach transgranicznych (Nehrybka, Pietrowice Wielkie, Kietrz - linia Pannonia, Uśmierz – linia E1). Stanowiska te są ważne dla odtwarzania połączeń pomiędzy populacjami polskimi i czeskimi oraz ukraińskimi. Również niezwykle ważna byłaby ochrona obecnie stosunkowo silnych populacji (np. Szczebrzeszyn-Szperówka, Radymno, Sobótka, Przybyszów, Lipnik), które w przyszłości mogą być źródłem osobników z poszczególnych linii filogeograficznych do programów suplementowania ginących populacji w celu wzbogacania ich puli genetycznej: Szczebrzeszyn-Szperówka, Sobótka dla linii E1; Radymno, Przybyszów dla linii Pannonia. Tym bardziej, że badania przeprowadzone na małej izolowanej populacji pokazały, że w takich populacjach jedyną metodą, która pozwoli przeżyć populacji jest suplementacja (Melosik i in. 2017).
W Polsce występują populacje chomika z trzech linii filogeograficznych o różnym stopniu zagrożenia. Ochrona powinna obejmować w miarę możliwości zachowanie wszy

Open Original Report  

Scientific name used in original MS report if different than recommended: "Cricetus cricetus"
Information provided in the field 2.8.2: Reported additionnal information: ||
->Range: N/A ||
->Population: N/A ||
->HabInfo: N/A ||
->Future: N/A ||
->Conclusion: N/A ||
->JustificationThreshold: N/A ||
->Other: N/A

Open Original Report  

Scientific name used in original MS report if different than recommended: "Cricetus cricetus"
Information provided in the field 2.8.2: Reported additionnal information: ||
->Range: N/A ||
->Population: N/A ||
->HabInfo: N/A ||
->Future: N/A ||
->Conclusion: N/A ||
->JustificationThreshold: N/A ||
->Other: N/A

Open Original Report